Rele nədir?

Rele haqqında ümumi məlumat

Rele — elektromaqnit sahəsi yaradan bobinin elektrik dövrəsinin qapanması ilə kontaktlarının istiqamətini dəyişən və digər elektrik cihazını idarə edən elektromexaniki və ya elektron qurğudur. Başqa sözlə, kiçik bir cərəyan və kiçik gərginlik səviyyəsi ilə fərqli gərginlik səviyyəsində cərəyan axınını idarə edən bir “keçid” mexanizmidir.

Tarixi inkişafı

Rele texnologiyası 19-cu əsrin ortalarında inkişaf etdirilmiş və teleqraf sistemlərində istifadə olunmağa başlamışdır. Zamanla sənaye və məişət sahələrinə genişlənmişdir.

Elektrik dövrlərində rolu

Rele sistemləri bir çox avtomatlaşdırılmış dövrlərin əsas hissəsi kimi çıxış edir. Onlar təhlükəsizlik sistemlərində, elektrik yükünün idarəsində və sistemin avtomatik cavab verməsində mühüm rol oynayır.

Rele necə işləyir?

Əsas iş prinsipi

Əsas prinsip olduqca sadədir: releyə daxil olan siqnala cavab olaraq, o, öz kontaktlarını açır və ya bağlayır. Məsələn, bir cərəyan daxil olduqda maqnit sahəsi yaranır və bu sahə kontaktları hərəkətə gətirərək dövrəni açır və ya bağlayır.

Rele dörd əsas komponentdən ibarətdir

Rele, sadə görünüşünə baxmayaraq, dörd əsas hissədən ibarətdir. Hər biri onun funksiyasını yerinə yetirməsində vacib rol oynayır:

1. Bobin (sarğı) – bobin üzərindən keçən elektrik cərəyanı maqnit sahəsi yaradır. Bu maqnit sahəsi rele sisteminin əsas hərəkətverici qüvvəsidir.

2. Bobinin mexaniki hissəsi – maqnit sahəsinin təsiri ilə hərəkət edən metal hissədir. Onun hərəkəti kontaktların açılıb-bağlanmasını təmin edir.

3. Kontaktlar – dövrənin açılıb-bağlanmasını həyata keçirən keçirici metal hissələrdir. Kontaktlar normalda açıq (NO) və ya normalda qapalı (NC) ola bilər.

4. Yay – kontaktların normal halına və bobin enerjisi kəsildikdən sonra əvvəlki vəziyyətə qayıtmasını təmin edən elastik hissədir. Elektrik kəsildikdə, rele mexanizminin sıfırlanmasına kömək edir.

   Mexaniki və elektron rele fərqləri

   Mexaniki relelərdə fiziki hərəkət edən hissələr var. Elektron relelərdə isə bu funksiyalar tranzistorlar və inteqral sxemlərlə həyata keçirilir. Elektron relelər daha səssiz və sürətlidir, lakin mexaniki relelər daha güclü yüklərə tab gətirə bilir (elektromexaniki, elektron rele).

   Rele növləri

   Elektromexaniki rele – ənənəvi və geniş istifadə olunan rele növüdür. Daxil olan cərəyan maqnit sahəsi yaradır və bu, kontaktların hərəkətini təmin edir.

   Termik rele – yüklənməni istilik vasitəsilə ölçür və həddindən artıq istilik zamanı dövrəni açır. Əsasən elektrik mühərriklərini qorumaq üçün istifadə olunur.

   Vaxt (zaman) releləri – əməliyyatı müəyyən bir vaxt gecikməsi ilə həyata keçirir. Məsələn, sistemin 10 saniyə sonra işə düşməsi kimi funksiyalar üçün əvəzsizdir.

   Rəqəmsal (smart) relelər – proqramlaşdırıla bilən bu relelər çoxsaylı siqnalları eyni vaxtda idarə edə bilər və daha yüksək səviyyəli avtomatlaşdırma sistemlərində istifadə olunur.

   Gecikdirici relelər – daxil olan siqnaldan müəyyən vaxt sonra reaksiya verən rele növüdür. Qoruyucu və tənzimləyici sistemlərdə mühüm rol oynayır.

   Relelərin tətbiq sahələri

   Ev elektrik sistemlərində – məsələn, işıqlandırma avtomatlaşdırması və təhlükəsizlik sistemlərində.

   Sənaye sahəsində – maşınların, mühərriklərin və kompleks elektrik sistemlərinin idarəsində geniş istifadə olunur.

   Avtomobillərdə – mühərrik start sistemlərindən tutmuş faraların idarəsinə qədər bir çox funksiyada relelərdən istifadə olunur.

   Avtomatika və robototexnika – sensor siqnallarına cavab verərək müxtəlif mexanizmləri hərəkətə gətirir.

   Rele seçərkən diqqət edilməli məqamlar

   Cərəyan və gərginlik dəyərləri – istifadə ediləcək rele, sistemin ümumi enerji səviyyəsinə uyğun olmalıdır.

   Yük tipinə uyğunluq – istifadə olunacaq yük növünə görə rele seçilməlidir. Məsələn, AC və ya DC yüklər üçün fərqli relelər var.

   Təhlükəsizlik və etibarlılıq – etibarlı markaların məhsulları seçilməli və uyğun qoruyucu tədbirlər görülməlidir.

   Rele ilə kontaktorun fərqləri

   Kontaktorlar daha yüksək cərəyanları idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur, relelər isə daha kiçik cərəyanları.
   Kontaktorlar, adətən, daha böyük yüklərin idarə olunmasında istifadə olunur.

   Nəticə

   Rele texnologiyası, sadə görünməsinə baxmayaraq, gündəlik həyatımızdan tutmuş sənaye sistemlərinə qədər hər sahədə əvəzolunmaz rol oynayır. Doğru seçilmiş və düzgün tətbiq olunmuş relelər istənilən sistemin təhlükəsiz və effektiv işləməsinə zəmanət verir. İstər elektrik mühəndisi olun, istər sadəcə texnologiya həvəskarı — releləri başa düşmək sizi bir addım qabağa aparacaq!